Enginar çok yıllık bir bitkidir. Sebze olarak değerlendirilen kısmı olgunlaşmamış baş ve bunun üzerindeki yapraklarıdır. Başın dış kısımlarındaki yapraklarının uç kısımları liflendiği için etli dip kısımları tüketilirken, başın iç kısmındaki taze yapraklarının tamamı tüketilebilir. Enginarda istenilen başın fazla büyümemesi ve kartlaşmamasıdır. Ayrıca başı taşıyan sap kısmınında sertleşmemiş olması, hafif esnek olması bir başka olgunluk kriteridir. Yaprakların kapalı olması, açılmaması taze olgunluk için önemlidir. Aşırı olgunlukta ise başlar kartlaşır, yapraklar açılır başın yenme değerinde büyük kayıplar oluşur.
Enginar başları çeşit ve iklim özelliğine bağlı olarak yeterli iriliğe ulaşınca hasat edilirler. Ege bölgesinde genelde iklim şartlarına bağlı olarak Kasım- Aralık-Ocak aylarında hasada başlanırken, Marmara bölgesinde Nisan-Mayıs aylarında hasat edilmektedir.Enginar başları yeterli iriliği alınca başların 15-20 cm altından sap ile birlikte keskin bir bıçak ile kesilmek suretiyle hasat edilirler. Enginar başları hasat edildikten sonra kesinlikle su ile temas etme melidir. Hasat edilen başlar hiçbir önlem alınmadan açıkta bekletilirlerse kısa sürede tazeliğini kaybeder ve solar. Hasat edilen başlar serin ve nemli bir ortamda muhafaza edilmelidirler.
Enginar çok soğuk ve çok sıcaktan hoşlanmaz. Kış aylarında sıcaklık 0°C altına düşerse yaprak ve başlarda önemli zararlar oluşur. 20°C üzeri sıcaklıkta gelişme yavaşlar, 25°C üzerinde ise gelişme durur. Sıcak ve kurak koşullarda baş sertleşir ve kalite düşer . Enginar üretilen bölgelerdeki ilk donlar da önemli zararlar yapar. İlkbahar döneminde oluşan kurak ve sıcak havalar ise başların küçük kalmasına neden olur. Artan sıcaklık ile başlar hemen çiçeklenmeye geçer ve verim düşer.Enginar gelişme ve büyüme döneminde fazla su isteyen bir bitkidir
Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde hüküm süren ılık ve nemi: iklim şartları enginar üretimi için son derece elverişlidir. Optimum gelişme sıcaklığı 15-18°C’dedir. Enginar kışları donsuz, yazları serin ve bulutlu iklimi sever.
Üretimi tohumlarıyla yada dip sürgünleri ile yapılır.Fakat yaygın olan üretim şekli dip sürgünleri ile yapılan üretimdir. Sonbahar ve ilkbahar aylarında ana gövdeye bağlı olan sürgünler, bitki kökü hafifçe açılarak hasar vermeden ayrılır ve başka yerlere dikilir. Enginar kuvvetli bir kök yapısına sahiptir. Her yıl kökten bol miktarda yeni filiz verir, onlar köküyle ayrılarak ekilirler. Toprakaltı kök sistemindeki oluşan çok sayıdaki dip sürgününün temizlenmesi ve seyreltilmesi gerekmektedir. Sonbahar döneminde ocaklar açılarak toprakaltı gövdesine ulaşılır ve gelişen dip sürgünlerinden en kuvvetli gelişen iki-üç tanesi bırakılır, diğerleri alınır. Açılan ocağa birer kürek yanmış ahır gübresi verilir ve tekrar boğaz doldurması yapılır.
Esas yerine dikilen dip sürgünleri gerekli bakım işleri yapıldığı taktirde hızla gelişir ve o yıl içinde çoğunlukla baş oluşturarak verime geçerler .
Eğer enginar başı hasat edilmezse mor-erguvani renkli çiçeği oluşur. Çiçek topluluğu tüylerle çevrilidir. Enginar çiçeğinin tozlanma ve döllenmesi tamamlandıktan sonra bu tüylerin ucunda tohumlar oluşur. Döllenmeden 35-40 gün sonra tohumlar olgunlaşır. Tohumlar koyu kahverengi, siyah-mor renkli ve kırçıllıdır.
Hasat edilmeyen başlar ilkbaharda hava sıcaklığın 20°C üzerine çıkmasıyla hızla yapraklarını açarak çiçeklenmeye başlarlar. Çiçeğin kenarlarında bir-iki sıralı mor renkli taç yapraklar ve ortada erkek ve dişi organlardan oluşan çiçek topluluğu görülür. Erkek organlar dişi organlardan daha önce olgunlaştığı için yüksek oranda yabancı döllenme meydana gelir. Daha sonra tohumlar olgunlaşır ve erkek-dişi organ topluluğu uçucu tüyler oluşturur. Temmuz ayı ortasında bitkiler ile birlikte kuruyan başlar bıçak ile kesilerek yarı gölge bir yerde kurumaya bırakılırlar. İyice kuruyan başlar silkilmek suretiyle veya sopalarla vurulmak suretiyle tohumlar ayrılır ve temizlenir.
Tohum ile yapılan üretimde genellikle önce fidelerin yetiştirilmesi gerekmektedir. Bunun içi tohumlar Mart-Nisan aylarında genelde harç dolu saksı veya tüplere her saksıya 2-3 adet tohum ekilir. Çimlenen tohumlardan gelişen bitki saksıda bırakılır ve gerekli bakım işleri yapılır. O yıl içinde gelişen fideler ertesi yıl yine Mart-Nisan aylarında saksıdan çıkarılarak esas yerle dikilirler.
İlkbaharda havaların iyice ısınması ve sıcaklığın 25°C üzerine çıkmasından sonra enginar başlan kartlaşır ve tüketim değerini kaybeder. Bu dönemden sonra suyu kesilir ve bitkiler kurumaya bırakılır. Bitkiler üzerinde gelişen başlar çiçeklenir ve tohum oluştururlar ve bitkiler daha sonra kururlar. Ege bölgesinde bu genellikle Temmuz ayı ortalarına rastlar. Bu dönemde kuruyan bitkilerin toprak üstü aksamları keskin çapa, balta veya orak yardımıyla kesilir. Bu kesim işlemi sırasında bitkinin toprak -altı kök sistemine zarar verilmemelidir. Kesilen bitki artıkları tırmıklanarak temizlenir. Uyandırma suyu verilinceye kadar plantasyonda başka bir işlem yapılmaz.Yeni ekilen bir enginar genelde 2. yılda optimum verim başlar. Ancak köklendirilmiş piç kullanılması şeklinde yapılan işlemde ise ilk yılda büyük oranlarda verim alınabilmektedir. Yapılan bir çalışmada köklenmiş dip sürgünlerinin dikiminden önce yapılan tepe alımı sonunda her bitkiden 2-3 adet sürgünün gelmesi sağlanarak ilk yıl içinde erkencilikten herhangi bir kayıp olmaksızın ürün miktarında önemli artış elde edilmiştir.
Enginar 3. yıldan sonra maksimum verime ulaşır ve 10-12. yıla kadar maksimum verimde kalır. Bundan sonra ise verimde önemli düşüşler görülür. Bu nedenle 10-12 yıl sonra yenilenmesi önerilmektedir.
Yararlanılan Kaynak Prof. Dr Hüseyin Vural
Ege Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü
Biz kendi bahçemiz için enginar üretime geçerken dip sürgünlerini kullandık. Aşağıda fotoğrafladığımız enginarlar bu süreçleri gösteriyor. Sonraki yıllarda birkaç baş enginarı tohumluk bırakıp ,tohumlarınıda biriktirmeye başladık. Yeterli alana sahip olduğumuzda tohumlarımızı toprakla buluşturmayı planlıyoruz 🙂
